Errenteriako Udalak Udako Euskal Unibertsitatearen laguntzarekin esleitzen duen Koldo Mitxelena ikerketa bekari esker, Errenterian 1950-1980 urteen bitartean eraikitako auzoen inguruko ikerketa abiatu dugu taldeko Itsaso Larramendi, Maddi Texeiro eta Ane Abarrategik. Ikerketaren helburua zera da: Errenterian XX. mendeko industrializazioaren itzalpean eraikitako etxebizitza-auzoen ezaugarri urbanoen eta gaur-egungo eguneroko bizitza eta harreman komunitarioen garapenaren arteko harremana aztertzea da. Ezagutu nahi dugu garai horretan eraikitako etxebizitza-auzo ezberdinek ze oztopo azaltzen dituzten gaur egungo bizi moldeak garatzeko, zaintza lanetan eta auzo-harremanetan fokua jarriz; eta baita ze indargune eta aditu beharreko ezaugarri dituzten.
«Zergatik garapenkeria garaiko etxe-poligonoak, eta zergatik zaintza lanak eta harreman komunitarioak?»
Feminismoak hirigintzari egiten dion ekarpenaren oinarrian dago azaleratzea, jakintza diziplina eta praxi oro bezala, hirigintza ere genero rolek zeharkatzen dutela. Baieztapen horren eragina estrukturala da, eta hainbat aspektutan islatzen da: emakumeek historian zehar disziplinari egindako ekarpenen errekonozimendu ezean (1); XIX. mende bukaeran hirigintza jakintza-diziplina bezala sortzean, intrintsikoki bere gain hartzen dituen ikuskera kapitalista eta patriarkalean (2); arkitekto-figura historikoki maskulinoan eta ondorioz, bizi-esperientzia horrek espazioen diseinuan duen eraginean; espazioaren neurketa-eredutzat hartutako gorputz ustezko unibertsal baina espezifikoan (3)…
Hala ere, badago mugarri bereziki aipagarri bat: Mugimendu Modernoak 1933an sortutako Atenaseko Karta (4). Bertan, hirigintzak jarraitu beharreko hainbat gidalerro proposatzen ziren, II. Mundu Gerra ondoren hasi zirenak gorpuzten hirigintza errealean. Izan ere, gerra ondorengo hirien berreraikitze beharrak eta garai hartako “baby-boom”ak hiri-eremu berrien eraikitze masiboa ekarri zuen 1950-70 hamarkadetan. Atenaseko Kartaren edukiei genero ikuspegitik erreparatuz, funtzionalismoaren eta zonifikazioaren ideiak nabarmenduko ditugu. 77. puntuan zehazten da hirigintzak antolatu beharreko bizi-funtzioak lau direla: habitatzea, soldatapeko-lanean jardutea, aisiaz gozatzea eta zirkulatzea. Nabarmena da bizi-esperientzia maskulinoan oinarritutako kategorizazioa dela hori, eta esparru erreproduktiboa ez dela inolaz ere aintzat hartzen. Horrez gain, 81. puntuan bizi funtzio horiek hiri-eremu espezifiko eta banatuetan antolatzeko beharra zehazten da, zonifikazioa deritzoguna. Bizitegi, lan eta aisaldi eremuak sortuko dira, mugikortasun-arteriez konektatuak.
50.eta 70. hamarkadetan zehar eraikitako etxebizitza poligonoek interes berezia dute funtzionalismoaren pean eraikitako hiri-eremuen eta lan-erreproduktiboen behar espazialen arteko harremanean sakontzeko. Izan ere, Atenaseko Kartan jasotako irizpideak modu masiboan aplikatu ziren Europan 50. eta 70. hamarkadetako hazkundeetan; eta aldi berean, 60. hamarkadatik aurrera, irizpide horiek kritikatuak izaten hasi ziren (5). Paradoxikoa da nola garapenkeria garai horietan masiboki gorpuztuak izaten ari ziren IV. CIAM bilkuran adostutakoak, eta zalantzan jarriak izaten ari ziren aldi berean.
Fenomeno hori da Errenterian lurreratu eta aztertzen ari garena, herriaren mendebaldean eraikitako etxebizitza poligonoak aipatutako garapenkeriaren eta hazkunde ereduaren adibide argia baitira.
«Alaberga (1950), Galtzaraborda (1960), Beraun (1970) eta Kaputxinoak (1980) auzoetan jarriko dugu fokua. Auzo horiek etxebizitza hutsez osatutako eremu zonifikatu bezala sortu ziren; “lotarako hiriguneak” izango balira bezala, aintzat hartu gabe etxebizitzan eta bere inguruetan zaintza lanak gauzatzen direla egunero»
Gure ustez, interes berezia dauka mugimendu modernoaren ezaugarriak gorpuzten dituzten bizitegi eremu horiek egunerokotasunaren, lan erreproduktiboen eta harreman komunitarioen begiradatik aztertzea. Ikustea nola garatzen diren eguneroko bizitzako lan-ugalkorrak eta auzokideen arteko elkarbizitza, bizi funtzio horiek aintzat hartu gabe diseinatu diren inguru eraikian.
- Muxí Martínez, Z. (2020): Mujeres, casas y ciudades, DPR, Bartzelona.
- Col·lectiu Puntu 6 (2020): Urbanismo feminista, Virus editorial, Bartzelona.
- Novas Ferradás, M. (2014): Arquitectura y género. Una reflexión teórica, Trabajo Fin de Máster Universitat Jaume I.
- Atenaseko Karta hemen kontsultatu daiteke.
- Monclús, J. eta Díez, C. (2015): El legado del Movimiento Moderno…, rita, nº3.
