Atariaren inbentarioa. Ikusezina denaren inbentarioa: sartu-irten txikiak instituzionalitate berrietara
«Azkuna Zentroaren bitartekaritza programa, inbentarioa eta eraikinaren ataria pareta urratu eta arrakala txikiak irekitzeko aitzakia gisa, aukera berriak zelatatzeko»
Azken hilabeteotan elkarrizketa ugari sortu dira Tipin kultur bitartekaritzaren eta museoetan egiten den hezkuntzaren inguruan. Asko izan dira, halaber, azken aldi honetan gure eztabaidetan oihartzuna izan duten autore, pentsalari, ikertzaile, artista, bitartekari eta hezitzaileen ahotsak ere: besteak beste, Ana Longoni-ren Situar el museo eta Pablo Martínezen No sabíamos lo que hacíamos. Zulatu eta tunelak egiteko espazioak aktibatzeaz mintzo zaizkigu (Longoni, A. (2019): GIRA, MNARS), edo museoa zaurgarritasunetik pentsatzeari buruz, “norbera ere eraginpean egon daitekeelako aukera baztertu gabe” (Martínez, P. (2017): Ez genekien zertan ari ginen, CA2M). Bestalde, Carmen Mörsch-ek geure buruari hainbat galdera eginarazi dizkigu:
«Nola egiten da kultur bitartekaritza?Zein da museo edo kultur erakundeetako publiko edo erabiltzaileen egitekoa? Zer diskurtso erreproduzitzen dituzte erakundeek beren hezkuntza jardunbideen bitartez? Eta, beraz, zein da egiteko modu horren azpian dagoen jarrera politikoa?»
Horiek guztiak bat datoz, nola edo hala, erakundeek publikoekin duten harremanari buruzko eztabaidan, museoen barrualdearen eta kanpoaldearen artean sortzen diren harremanetan.
Kultur sorkuntzako espazioen lan egiteko ohiko eskema kulturaren eta artearen kontsumoan oinarritzen da askotan. Museoan hainbat “mekanismo zentrifugo” –esaterako, bisita gidatuak edo hezkuntza-tailerrak– erabiltzeak ez du egoera onbideratzen, lehendik dagoen ezagutza barreiatzeko erabiltzen baitira, ezagutza berriak sortzeko erabili beharrean.” (Camnitzer, L. (2019): GIRA, MNARS).
Logika horien arabera, museo baten arrakasta, sarritan, sartzen den bisitari kopuruaren arabera neurtzen da, eta ez irteten direnek sortutako ezagutza berriaren arabera. Museora edo kulturgunera joaten diren pertsona askok, ordea, beste behar eta asmo konplexuago batzuk dituzte, eta horiek guztiz bete gabe geratzen dira. “Publiko hori ez da erakundeak eskaintzen duen informazioaren jasotzaile hutsa; aitzitik, aldizka eta modu idealean maiz egiten den bisitan, kultur talde baten berezko partaide da.” (Camnitzer, L. (2019):GIRA, MNARS).
Baina bisitariak aliatuak ere izan daitezke, eta beste harreman logika batzuk –horizontalagoak eta elkarrekikoagoak– lortzeko bidean aurrera egite aldera, interesgarria da bisitariak kontuan izatea egiten diren proiektuen edukia, formatuak edo arauak definitzeko. Carmen Mörsch-ek dioenez, “erabiltzaileak ez lirateke bezerotzat edo kontsumitzailetzat hartu behar, ezinbestean: eztabaidarako bazkide, konplize, laguntzaile eta erakundearen eraketan parte-hartzaile aktibo izan litezke.”
«Museoetako eta kultur sorkuntzarako espazioetako hezkuntza zera izan daiteke, erakundea bisitatzen duten eta bizitzen duten pertsonek eta komunitateek eduki propioak eta autonomoak gara ditzaketen testuingurua, eduki horien bitartez kultura eta ezagutza sortzeko modu tradizionalak arakatu eta galdekatzeko»
Planteamendu horiei heltzeko asmoz abiarazi genuen “Atariaren inbentarioa. Ikusezina denaren inbentarioa”: Azkuna Zentroak eskatuta, Tipik asmatutako bitartekaritza programa bat da, zentroaren hezkuntza-programan bitartekari izateko modu berriekin esperimentatzeko.
“Atariaren inbentarioa. Ikusezina denaren inbentarioa” programarekin zera lortu nahi izan dugu, kulturarako espazioetan eta zentroetan irekitzen diren espazio iragazkorrak bizitzea; esparru instituzional edo akademikoen mugak zapaltzen dituzten egiteko moduei tokia uzten dieten leku bigunak.
Gure lankide Sara Álvarez-ek Archivo Lacianiego lanean edo Adolfo Estalellak eta Tomás Sanchez Criadok Xcol: Inventario etnográfico de inventivalanean egiten duten moduan; horietan, alderdi herrikoiak ezagutza eta jakintza mugatzen dituzten egitura tradizionalak gainditzen ditu, herri asmamena, identitatea eta eguneroko kontakizun eta jakintzak zaintzeko, ezagutzeko eta aitortzeko.
“Atariaren inbentarioa” parte hartzean oinarritutako esplorazioa izan da, testuingurura hurbiltzeko eta entzuteko beste modu batzuk aktibatzeko eta, horretarako, Alhondegiko eraikinaren ataria edo eskailera buruaren zentzumen anitzeko inbentario bat sortu da modu kolektiboan; beste kontakizun batzuk eraikitzeko gonbita, itxuraz garrantzirik ez duena, oharkabekoa den hori, ikusten ez denaren inbentarioa eginez. “Atariaren inbentarioa. Ikusezina denaren inbentarioa” programan, gai horiek landu nahi izan ditugu; horretarako, hainbat ahots eta gorputz elkarrekin arakatzera eta sortzera gonbidatu ditugu, sorkuntzako, lankidetzako eta egile ugariko ariketa batean, non gauza txikiak, hurbileko testuingurua eta egunerokoa izango diren ardatz: denok adituak garen hori.
Horrela, bada, inguruan dugun mundua arakatu dugu, hiri ingurunea aztertu dugu oinez ibiliz, paseatuz, erregistratuz eta bilduz. Paisaiaren konplexutasunean murgildu gara, begiak bisualtasuna nagusi den mundu batean desplazatuz (Sanchez, T. (2021): Ensamblajes peatonales: Los andares a ciegas como prácticas tecno-sensoriales, AIBR) hurbileko testuingurura beste zentzumen batzuetatik hurbiltzeko, ikusezina, periferikoa eta ez-hegemonikoa denaren bila. Eraikin handien itzalpean ezkutuan dauden kontakizun horien bila atera gara. Galdera hau egiten digun proposamen bat jarri dugu abian:
«Zeintzuk dira testuinguru hurbilaren azpian dauden kontakizunak? Zer gertatzen da publikoak egile bihurtzen direnean? Nola zaindu herritarrak beste modu batean inplikatzen dituzten prozesuak? Posible al da espazioa lagatzea? Posible al da rolak aldatzea? Noraino ireki erakundearen kodea?»
Bide zirraragarria izan da.
