«Hitzek boterea dute. Izenek boterea dute. Hitzak gertaerak dira, gauzak sortzen dituzte, gauzak aldatzen dituzte. Hiztuna eta entzulea eraldatzen dituzte; bataren eta bestearen energia elikatzen dute eta anplifikatu egiten dute. Bataren eta bestearen adimena elikatzen dute eta zabaldu egiten dute» — Ursula K. Le Guin.
Badira urte batzuk gure eskuetan liburu bat erori zela, neurri batean proiektu honen ernamuina izan dena: “Glosario Imposible” hablarenarteko argitalpen-proiektu bat da, CAPP proiektua laguntzen duena, elkarlaneko artearen inguruko ikerketara bideratutako nazioarteko bazkideen sare bat.
Artikulu eta elkarrizketen bilduma honen sarreran, proiektuaren izateko arrazoia azaltzen da, honako hau esanez: “gaur egun, ohikoa da, eta ia modu orokortuan, elkarlaneko jardunbideez eta partaidetza-mekanismoez hitz egitea gure gizartearen eremu guztietan. (…) bai kultura-eragileek, bai hezkuntza- eta pedagogia-abangoardiek, enpresa-liderrek, eta, jakina, baita demokrazia zuzenaren aldekoek ere – populistak edo aurrerakoiak izan daitezkenak – azken aldian elkarlanari so egiten diote, peer-to-peer-ari, kooperatiboari (…). Diskurtso-interferentzia horren emaitza ezkutuko kakofonia bat da: denok gauza berari buruz hitz egiten dugula dirudien arren, ez da horrela. “
Hitz berberak, baina esanahi desberdinekoak. Lehenago gertatu ez den edo bizitzako beste eremu batzuetara estrapolatu ezin den ezer ez. Glosario Imposible delakoak, ordea, ez du jasotzen dituen terminoen (lankidetza, testuingurua, obra, egiletza, konfiantza, porrota, itzulera, eragileak, erakundea eta autonomia) esanahiari buruzko homogeneizazioa edo adostasuna lortu nahi; bilatzen duena “eztabaida honi ekarpena” egitea da, ez “eztabaida definizio kanoniko baten bidez amaitzen saiatzeko”, baizik eta ia kontrakoa lortzeko. Ikuspegien heterogeneotasunak “elkarlaneko praktikei buruzko etorkizuneko eztabaida teorikoak egituratzen lagun dezake, bai eta eztabaidak gorputz teoriko propioa bat sortzen”.
Glosarioa gai batean sakontzeko eta etorkizuna egituratzeko tresna gisa hartzearen ideia indartsua iruditu zitzaigun, duela astebete arte kajoi batean zain zegoena eta orain Bilboko DWEEK: Pandemia baten glosarioaren testuinguruan abiarazi dugun ekimen honetan forma hartu duena. Ideia kajoian sartu genuenetik denbora igaro da, baina orain hautsak harrotu beharrean, proiektuari forma eman dioten elementu gehiago modu oharkabean eta kontzientean gehitzen joan garela ikusten dugu.
Duela urtebete baino gehiago TOPIAK martxan jarri genuenean – Etorkizuneko Azterlanen ikuspegiak erabiliz, bitartekaritza eta elkarsorkuntza modu desberdinekin esperimentatzen ari garen proiektu bat –, diseinu fikzioarekin, diseinu espekulatiboarekin, gerokoen azterketekin… lotutako ikuspegi metodologikoak ikertzeari ekin genion. Bilaketa horretan Near Future Laboratoryren “New Idioms” izenekoak maitemindu gintuen lehen. “New Idiom” bat modismo bat da, hau da, hizkuntza baten adierazpen bereizgarri bat da, hitz multzo batez osatua eta berau osatzen duten hitzetatik atera ezin daitekeen esanahia duena. Hainbat iturri daude modismoetarako, baina nagusienetarikoa metaforak dira. Metafora bat lehen aldiz erabiltzen denean, freskoa da, eta jendeak irudian pentsatzeko joera du, transmititzen duena balioesteko. Baina etengabeko erabilerarekin, irudi horietan pentsatzeari uzten diogu eta haien edukia gogoratzen dugu, besterik gabe. Prozesua motela eta mailakatua da. Near Future Laboratory-n modismoak erabiltzen dituzte etorkizun hurbilak, etorkizunean normalizatuko diren joera posibleak, ideiak, onarpenak, bizi-ohiturak eta abar adierazteko. Adibide batzuk dira, adibidez, “Ainigma”, gizaki batek ulertu ezin duen IA batek hartutako erabaki bat deskribatzen duena. Margaret Artwoodek asmatutako hitz bat “Ustopía” hitzetik eratorria, utopia eta distopia konbinatzen dituena -gizarte perfektua eta bere aurkakoa-, bere ustez, bakoitzak bestearen ezkutuko bertsio bat duelako.
Izan ere, praktika hori dibertigarria izateaz gain, oso ikuspegi metodologiko interesgarria dauka, etorkizun hurbilarekin lotuta, datozen 2-5 urteetan kokatuko den denbora-espazio horretan: lehenik eta behin, adostutako errealitatea zein den ulertu eta zehaztu behar da, hau da, egia eta normaltasuntzat hartzen duguna; ondoren, “Strange now” delakoa definitu behar da, non ulertzen ditugun gauzak eta erabat ulertzen ez ditugun beste gauza batzuk batera existitzen dira; seinale ahul horiek bide ematen diote “New Normal” delakoari: gaur egungo kontraesanak edo tirabirak ikusita, posible da etorkizuneko patroiren bat ezagutzea. “New Normal” bat hipotesi bat da, hurrengo normaltasunaren eremua nolakoa izan litekeen edo Adostutako Errealitatearen hurrengo urratsa nolakoa izan litekeen erakusten duena. “Norbaiten etorkizuna beste norbaiten oraina da. Bereziki adi gaude eguneroko bizitzako “seinale ahulei”, portaera, erritu eta tirabira berriei dagokienez. Diseinu fikziozko gure ikuspegia etorkizuneko “mikro” azterketak egiteko modu bat da, eta arreta berezia eskaintzen die eguneroko bizitzari eta etorkizun posibleak osa ditzaketen objektu edo zerbitzu estandarrei “.
Izan ere, ez dago zerbait ikusgarri eta erreala egiteko modu hoberik, izendatzea baino, badakigulako, “izenik ez duena ez da existitzen”. Nork ez du etxean hitz “pribatuak” asmatzeko bulkada, egunero erabiltzen ditugun objektuak, egongelan ditugun landareak edo toponimia zehatzik eta ofizialik gabeko lekuak izendatzeko? Arrazoi beragatik, hizkuntza etengabe eboluzionatzen ari da, jantzi hau txikia edo handia edo zaharkitua geratzen delako askotan, eta gizartea aldatzen den heinean, hizkuntza aldatzen ari delako. Hizkuntza tresna bat delako, baina hitz egiten duen komunitatearen isla ere badelako. Aberastasun izugarri hori agerian geratzen da ia hizkuntza guztietan aurkitzen dugun hiztegi bereizgarrian; beste hizkuntzetan ez dauden hitzak dira, lurraldearen idiosinkrasiari, paisaiari, kulturari, ekonomiari edo historiaren adierazle direnak.
- Hiraeth galesezko hitza da, zaila da ingelesez edo gaztelaniaz deskribatzea, ez baitago hitz bakar bat ere egiten duen guztia adierazten duenik. Askotan azaltzen saiatzeko erabiltzen diren hitz batzuk nostalgia edo irrika dira. Badirudi hainbat geruzatako hitza dela, etxekoen nostalgiaren barietate desberdina barne hartzen duela ematen duena, baina norbaitenganako edo galdu duzun zerbaitenganako pena edo tristura ere barne har ditzakeena, galera horrek zure “etxea” gogoratzen duzuna ez izatea eragiten duelarik.
- Metanoia Greziako substantibo bat da, eraldaketa edo bihurketa bat deskribatzen duena, oro har espirituala. Burua, bihotza, nia edo bizimodua aldatzeko prozesua edo bidaia da. Grezierazko metanoiein hitzetik sortu zen, “burua aldatzea” edo “damutzea” esan nahi duena. Metanoia testuinguru erlijiosoan damua aipatzeko erabili izan da.
Une historikoa bizitzen ari gara. Gauza asko aldatu dira eta aldatu egin dira azken hilabeteetan, eta bai, dena “arraroa” da. “Strange now” edo “orain arraroa”, etorkizun hurbilean forma asko har ditzakeen “new normal” edo “normaltasun berri” bat ekarriko duena. Ekimen askok inpasse, krisi eta eraldaketa unea aprobetxatzean jarri dute arreta, beste gizarte eredu posible batzuk praktikan jartzeko. Lehenengoetako bat Bruno Latour izan zen, alarma-egoera gainditu eta bi astera inkesta global bat kaleratu zuen, geldialdiaren ondoren “itzultzea nahi ez dugun” gauzen zerrenda bat egiteko gonbidapena eginez biztanleriari. The New Possibles taldeak, aldiz, kapitalismoaren ordezko eredu bat planteatzen ari ziren ekimenak, politikak, proiektuak eta abar biltzeko deialdia egin zuen: “Zentzu askotan, koronabirusaren pandemiak munduko okerrena berpiztu eta zabaldu du: arrazismoa, aurrerapena, intolerantzia. Baina gauza bitxi bat ere gertatu da. Lehen ezinezkotzat jotzen ziren aldaketak, ideiak eta konponbideak bat-batean posible bihurtu dira. Gune hau bilduma osatugabea da, eta posible den berriaren bilakaeran dago. Izan ere, behin gauzak normaltasunera itzuliz gero, mundu hobe bat posible dela adierazteko oroigarriak beharko ditugu, normaltasun zaharra ez da zertan normaltasun berria izan behar”.
Pandemiaren, konfinamenduaren eta norma(lidade) berrien eskutik, orain arte izenik ez zuten errealitate berriak sortu dira, eta horrela, modu espontaneoan “hitzak” sortu ditugu gure inguruan gertatzen ari zena adierazteko. Etxeetan, auzoetan, kaleetan eta, nola ez, ofizialki, erakunde eta botereetan, azkar zalbaltzen ari diren terminoak sortzen doaz.
Nola izendatuko diugu konfinamenduan gure familia ez-odolekoa izan diren horiek? eta gure egongeletan gertatu diren erritual berriak? Nola egin erreferentzia gorroto zenuen normaltasunera itzuli nahi izatearen sentsazio horri? Zein izen jarri diozu orain zure gogokoena bihurtu den eta lehen ezagutzen ez zenuen “txoko” horri? Zer hitz erabili denbora motelak balioan jartzea edo bestearen beldur izatea bezalako gauzak adierazteko?
Aurten, DESIGN WEEK 2020k enpatiaz eta ber/bir-az hitz egiten digu, berreraikitzeaz, birdiseinatzeaz eta birpentsatzeaz. Testuinguru horretan, interesgarria iruditzen zitzaigun termino horiek glosategi ireki eta kolektibo batean biltzea. Orain, gauza asko berreraikitzeko eta berriz diseinatzeko erronka daukagunez, zergatik ez hausnartu gertatzen ari zaigunari buruz eta izen bat jarri? Agian horrela onetik eraikitzeko aprobetxatu dezakegu, itzultzea nahi ez dugun edo geratzeko arriskuan dagoen guztia baztertuz.
Ez genuen aukera honi ihes egiten utzi nahi, beraz hemen dago: PANDEMIA baten GLOSARIOA. Webgunean terminoak eta definizioak igo daitezke; hilabete hauetan zehar bilduko ditugu eta esperimentu kolektibo honek nora garamatzan ikusiko dugu. Oraingoz aurkezpen bat antolatu dugu azaroaren 5ean 18: 00etan.
- Izena emateko esteka HEMEN.
